تنبلی چشم یکی از شایع ترین بیماری های چشمی در کودکان است. تنبلی چشم در کودکان یا همان آمبلیوپی مشکلی است که در آن، یک چشم دید تاری دارد و چشم دیگر به وضوح می بیند. مغز کودک کم کم تاری یک چشم را نادیده می گیرد و فقط از چشمی با دید واضح استفاده می کند. این موضوع در نهایت باعث ضعیف تر شدن چشم تار می شود.
تشخیص آمبلیوپی ساده است و اگر به موقع تشخیص داده شود، قابل درمان است. در صورتی که معاینه و درمان به موقع بر روی چشم کودک صورت نگیرد، عوارض برگشت ناپذیری بر بینایی کودک خواهد گذاشت. در ادامه این مقاله به بررسی موضوع تنبلی چشم در کودکان، علل ایجاد آن، علائم بیماری و درمان تنبلی چشم کودکان می پردازیم.
تنبلی چشم در کودکان (آمبلیوپی)
سیستم بینایی و اعصاب مربوط به آن تا سن 10-7 سالگی رشد می کنند و کامل می شوند. در این سن، مسیر پیام های عصبی بین چشم و مغز در افراد شکل می گیرد. تنبلی چشم کودکان مشکلی است که در اثر اختلال در شکل گیری مسیرهای عصبی به وجود می آید.
در کودکی که دارای تنبلی چشم است، تصویری که توسط دو چشم مشاهده می شود، تناقض دارد. مغز این تصاویر نامشابه را دریافت می کند و به مرور تصمیم می گیرد که تصویر دریافتی از یک چشم را نادیده بگیرد. تصویری که نادیده گرفته می شود معمولا مربوط به چشمی است که تصویر تارتری ارسال می کند. بعد از مدتی چشمی که از آن استفاده ای نمی شود ضعیف تر شده و در نهایت ممکن است حتی بینایی اش را از دست بدهد.
از طرف دیگر چشمی که مغز از آن اطلاعات تصویری را دریافت می کند برای تمرکز بیش تر، فشار بیش از حدی را تحمل می کند. این کار باعث سردرد، ضعیف شدن چشم، خسته شدن چشم و احساس ناراحتی در چشم شده و اغلب باعث فاصله گرفتن کودکان از درس خواندن و تمرکز کردن می شود.
دلیل بروز آمبلیوپی
تا این جا توضیح دادیم که دلیل تنبلی چشم این است که مسیر عصبی بین مغز و چشم ها به درستی تشکیل نشده است. عوامل اصلی تنبلی چشم مواردی همچون کاهش میزان ورود نور به چشم، عدم تمرکز در چشم، انحراف چشم ها، عدم تعادل در عضلاتی که حالت چشم را کنترل می کنند، نقص در سطح چشم (آستیگماتیسم) و… می باشد.
سوابق خانوادگی، رشد ناقص، موضوع وراثت، وزن بسیار کم هنگام تولد، تولد زودرس همگی می توانند عامل ایجاد این مشکل باشند. دلایل اصلی تنبلی چشم به صورت دسته بندی شده عبارتند از:
- تنبلی چشم استرابیسم: استرابیسم، هماهنگ نبودن ماهیچه های چشم است. استرابیسم حالتی است که در آن چشمان کودک به سمت داخل یا خارج انحراف پیدا می کنند و چشم ها ناهماهنگ هستند.
- تنبلی محرومیتی: تنبلی چشم محرومیتی به خاطر به وجود آمدن نقص در بخشی از چشم است، کودکان مبتلا به این نوع تنبلی چشم، معمولا دیدشان شفاف و واضح نیست. اختلالاتی مانند آب مروارید، وجود ناحیه کدر در چشم یا افتادگی پلک در این دسته قرار می گیرند.
- تنبلی انکساری: خطاهای انکساری زمانی رخ می دهند که چشم نتواند نور را به درستی بشکند و متمرکز کند. این نوع تنبلی چشم زمانی به وجود می آید که فرد به مشکلاتی همچون دوربینی، آستیگماتیسم یا نزدیک بینی در کودکان دچار باشد. خطای انکساری معمولا با لنز چشمی و عینک درمان می شود.
علائم تنبلی چشم کدامند؟
در حال حاضر بیماری تنبلی چشم کودکان یک بیماری نسبتا رایج محسوب می شود و از هر 100 کودک حدودا 3-2 نفر با این مشکل مواجه اند. برای اطمینان از سلامت چشم فرزندتان باید حتما در طرح غربالگری تنبلی چشم کودکان 3-6 سال شرکت کرده و معاینات دوره ای توسط اپتومتریست را فراموش نکنید.
تنبلی چشم از بیماری های شایعی است که در سنین 6 الی 9 سالگی بروز پیدا می کند. اگر قبل از هفت سالگی، بیماری تشخیص و درمان شود، امکان اصلاح آن به صورت کامل وجود دارد. اما در صورت عدم درمان، می تواند عوارض خطرناکی را برای فرد مبتلا به همراه داشته باشد. با یک سری علائم می توان تا حدی تنبلی چشم را تشخیص داد. علائم رایجی که برای این بیماری وجود دارد عبارتند از:
- کج شدن غیر طبیعی سر
- عدم تشخیص دور یا نزدیک بودن یک شی
- عدم تقارن در ظاهر مردمک چشم ها
- چرخش غیرقابل کنترل مردمک چشم
- پلک زدن های سریع
- نتایج غیر عادی آزمایش چشم ها
- مشکلاتی همچون سردرد های مزمن، ضعف در بینایی، خستگی چشم و…
- نزدیک بینی، دوربینی و آستیگماتیسم
- آب مروارید در دوران کودکی
- ضعف در فعالیت های ورزشی و انجام برخی از مهارت های حرکتی
- مشکلات تمرکز
- و…
با این وجود ممکن است تنبلی چشم کودک هیچ یک از علائم بالا را نداشته باشد. بنابراین آزمایش چشم برای اطمینان از این موضوع ضروری است.
روش های تشخیص تنبلی چشم در کودکان
ممکن است تنبلی چشم کودکان هیچ علامتی نداشته باشد؛ بنابراین تشخیص آن خیلی سخت می شود. اگر می خواهید تنبلی چشم فرزندتان را در منزل تست کنید، می توانید چشم های او را با پوشاندن هر چشم با دست خود، یکی یکی بررسی کنید. کودک ممکن است به پوشاندن چشم سالم اعتراض کند، اما اگر شما چشم تنبل را بپوشانید، برای دیدن مشکلی نخواهد داشت.
تنها راه تشخیص دقیق بیماری آمبلیوپی، معاینه عملکرد چشم ها توسط پزشک متخصص می باشد. در ویزیت تخصصی چشم ها، مهارت های بینایی و عملکرد هر دو چشم توسط پزشک مورد سنجش قرار می گیرد و با توجه به تشخیص نوع تنبلی، درمان فرد مبتلا آغاز می شود.
پزشک شما معاینه چشم را انجام می دهد و سلامت چشم، انحراف چشم، اختلاف دید بین چشم ها یا ضعف بینایی در هر دو چشم را بررسی می کند. یک نوع قطره چشم برای بزرگ تر شدن مردمک چشم به منظور بررسی دقیق تر استفاده می شود. قطرات چشم باعث تاری دید می شوند که این مسئله برای چندین ساعت یا یک روز ادامه دارد و بعد از آن چشم به حالت عادی برمی گردد.
روشی هایی که برای آزمایش بینایی کودکان استفاده می شود به سن کودک و مرحله رشد او بستگی دارد. برای مثال در کودکان زیر سه سال، معمولا از دستگاه بزرگنمایی چشم استفاده می شود. سایر آزمایش ها در این سن با توانایی نوزاد یا کودک نوپا در ثابت نگه داشتن چشم ها و یا دنبال کردن یک شی در حال حرکت ارزیابی می شود. در کودکان 3 سال به بالا هر چشم به نوبت پوشیده می شود تا چشم دیگر مورد آزمایش قرار گیرد.
درمان آمبلیوپی
به طور کلی تنبلی چشم در کودکان یک موضوع ارثی یا به دلایل تولد زودرس و تکمیل نشدن مراحل رشد جنین به وجود می آید. راه خاصی برای پیشگیری و جلوگیری از بروز تنبلی چشم وجود ندارد. اما اگر تنبلی چشم به موقع تشخیص داده شود، می توان آن را به طور کامل درمان کرد. هرچه درمان به تاخیر بیفتد ممکن است نتیجه درمان خیلی کامل نباشد.
طرح غربالگری تنبلی چشم کودکان از سال 1374 در ایران شروع شده است و هر ساله انجام می شود. در این طرح کودکان تمامی شهرها و روستاهای ایران از لحاظ تنبلی چشم غربالگری می شوند. این طرح مختص کودکان سه تا شش ساله است و همه کودکان در این بازه سنی می توانند در طرح شرکت کنند.
بهتر است همه کودکان بین 3 تا 6 سال، حتما تحت معاینه قرار بگیرند تا در صورت وجود مشکلات چشمی، پزشک هرچه سریع تر روند درمان را آغاز کند. در صورت تشخیص تنبلی چشم در کودکان، این مشکل به راحتی با تجویز عینک و روش های درمانی دیگر قابل درمان است.
استفاده از عینک های اصلاحی، محافظ چشم و بستن چشمی بر روی چشم سالم، قطره چشمی و در نهایت جراحی از روش های درمان این مشکل هستند. هر چقدر شدت مشکل بیش تر باشد و درمان دیرتر شروع شود، طول دوره درمان تنبلی چشم نیز بیش تر خواهد شد. در بسیاری از کودکانی که دیرتر برای درمان مشکل چشم شان مراجعه می کنند، درمان تا چند ماه طول می کشد.
در تشخیص تنبلی چشم ابتدا عامل و نشانه های تنبلی با معاینه تعیین می شوند و بر اساس آن نوع درمان مشخص می شود. برای مثال اگر مشکلات بینایی همچون دوربینی، نزدیک بینی یا آستیگماتیسم عامل تنبلی باشند، ابتدا با استفاده از عینک، این مشکلات رفع می شوند. سپس از روش هایی همچون بستن چشم بند برای درمان تنبلی چشم استفاده می شود.
درمان تنبلی چشم در کودکان ممکن است توسط یکی از موارد زیر یا ترکیبی از چند روش انجام شود:
- عینک: برای برطرف کردن مشکلاتی مثل آستیگماتیسم، دوربینی، نزدیک بینی و… می توان از عینک یا لنزهای طبی استفاده کرد.
- چشم بند: در روش استفاده از چشم بند، چشم قوی تر مسدود می شود. این کار باعث می شود تا مغز برای دیدن، از اطلاعات ارسال شده توسط چشم ضعیف استفاده کند. به مرور زمان مسیر عصبی بین چشم ضعیف و مغز قدرت می گیرد. معمولا 6 ساعت در روز کودک باید از چشم بند استفاده کند.
- قطره چشمی آتروپین: برخی کودکان از زدن چشم بند امتناع می کنند. در این شرایط قطره چشمی تجویز می شود. قطره چشمی به طور موقت دید چشم سالم را مسدود می کند و مشابه روش چشم بند، چشم ضعیف مجبور به فعالیت می شود تا زمانی که تنبلی اش رفع گردد.
- جراحی: بیماری های چشمی همچون انحراف چشم و آب مروارید گاهی نیاز به جراحی دارند. البته در درمان تنبلی چشم، درمان با جراحی به ندرت مورد نیاز است.
کلام آخر
چشم ها از مهم ترین اعضای بدن هستند که سلامت آن ها در کیفیت زندگی نقش اساسی دارد. یکی از آزمایشاتی که در سنین کودکی انجام آن لازم است آزمایشات مربوط به تنبلی چشم کودکان می باشد. تنبلی چشم در دوران کودکی و قبل از 8 سالگی شکل می گیرد. هر چقدر این مشکل سریع تر تشخیص داده شود، نتیجه درمان بهتر خواهد بود. از طرفی اگر تشخیص دقیق و به موقع داده شود، روند درمان برای کودک خیلی سریع طی می شود و کودک در کم ترین زمان، دید لازم را به دست می آورد.
برای پیشگیری از مشکلات چشمی همچون ضعیف شدن چشم، والدین باید به نکاتی همچون فاصله چشم از گوشی، کنترل کودکان در اینترنت، تغذیه مناسب و… توجه کنند. اما تنبلی چشم قابل پیشگیری نیست و تنها در صورت تشخیص به موقع می توان آن را به طور کامل درمان کرد.
اگر والدین به این موضوع توجهی نداشته باشند و در سنین کودکی کنترل های بینایی کودک را انجام ندهند، ممکن است کودک تا آخر عمر دید خوبی نداشته باشد. بهترین توصیه برای درمان به موقع این بیماری، معاینه های بینایی سنجی است که باید والدین کودک خود را برای این معاینه به کلینیک های بینایی سنجی ببرند. در صورت وجود مشکل، شما به یک متخصص چشم کودکان برای درمان بیماری ارجاع داده می شوید و فرزندتان تحت درمان قرار می گیرد.
