نوجوانی دوره بسیار مهم و پر از چالشی است که نگرانی های زیادی برای والدین ایجاد می کند. نوجوانان به واسطه بلوغ جسمی و تغییرات فکری شان سعی دارند، چیزهای جدیدی را در اجتماع تجربه کنند. حس کشف و شناختن ممکن است باعث شود آن ها به سمت امتحان کردن چیزهایی بروند که برایشان خطرناک است؛ اعتیاد در نوجوانان یکی از این موارد می باشد.
سن مصرف مواد مخدر به شدت کاهش یافته و گزارشات نشان می دهند که حدود 15 تا 24 سالگی نوجوانان و جوانان زیادی درگیر اعتیاد می شوند.
مصرف مواد مخدر در نوجوانان و جوانان بسیار نگران کننده است. این مواد علاوه بر وابستگی که ایجاد می کنند، زندگی آینده فرد را نیز تحت تاثیر قرار می دهند. بنابراین والدین باید در این زمینه هشیار باشند و راه های پیشگیری از اعتیاد در نوجوانان را به کار بگیرند. علائم اعتیاد در نوجوانان تا حدی مشخص است؛ در صورتی که متوجه شدید فرزندتان در آستانه استفاده از مواد مخدر است یا اینکه به مصرف آن اعتیاد پیدا کرده است، می توانید با راهکارهایی به او در ترک اعتیاد کمک کنید.
دلیل گرایش نوجوانان و جوانان به اعتیاد
عوامل متعددی می توانند منجر به اعتیاد و مصرف مواد در نوجوانان شوند. نوجوان اغلب در محیط های اجتماعی و دوستانه با مواد مخدر یا الکل مواجه می شود. این اقلام معمولا مواردی هستند که به آسانی در دسترس قرار می گیرند؛ مواردی همچون الکل، سیگار و قرص در این دسته هستند.
نوجوانان معمولاً نسبت به عواقب اعمال خود آگاهی اندکی دارند و در نتیجه دست به رفتارهای پرخطر و مصرف مواد مخدر می زنند. این افراد معمولا در مرحله اول به دلیل جلب توجه، مورد پذیرش قرار گرفتن و محبوب شدن در جمع همسالان شروع به مصرف مواد یا الکل می کنند.
برخی از مهم ترین دلایل گرایش نوجوانان و جوانان به اعتیاد عبارتند از:
- سابقه خانوادگی اعتیاد
- کمبود اعتماد به نفس
- بیماری جسمی یا روانی زمینه ای مثل افسردگی، اضطراب یا اختلال بیش فعالی
- اتفاقاتی همچون تصادف، مرگ عزیزان، تجاوز و…
- قرار گرفتن در جمع های ناسالم دوستانه، وسوسه و فشار گروه همسالان
- راحت بودن دسترسی به مواد مخدر
- درمان سرخود دردهای جسمی و روحی
عواقب اعتیاد به مواد مخدر در نوجوانان
اعتیاد به مواد مخدر زندگی افراد را تحت تاثیر قرار می دهد. مصرف طولانی مدت مواد مخدر، بر سلامتی جسمی و روانی افراد تاثیر منفی می گذارد. اعتیاد به ثبات عاطفی، موقعیت اجتماعی، شرایط مالی و شغلی افراد آسیب می زند. همچنین باعث می شود که فرد با نزدیک ترین افراد زندگی اش غریبه شود. فرد معتاد سعی دارد اعتیاد خودش را پنهان کند؛ بنابراین شروع به پنهان کاری، دروغ گفتن و گوشه گیری می کند. این موضوع حتی در اعضای خانواده فرد معتاد نیز بروز می کند. اعضای خانواده و دوستان نزدیک، اغلب خود را موظف می دانند که پوششی بر اعتیاد قرار دهند.
اعتیاد در نوجوانان منجر به افت عملکرد تحصیلی در آن ها می شود. این ها تنها بخش کوچکی از مضرات اعتیاد و تاثیر آن بر زندگی افراد است. اما هر یک از این موارد با توجه به محتویات، مشکلات جسمی مختلفی ایجاد می کنند. برخی از اثرات جسمی مواد اعتیادزا عبارتند از:
- کوکائین: افزایش خطر حمله قلبی، سکته مغزی و تشنج
- قرص های توهم آور: تاثیر در نارسایی کبد و نارسایی قلبی
- مواد استنشاقی: آسیب به قلب، ریه، کبد و کلیه ها در درازمدت
- ماریجوانا (گل): بروز مشکلات حافظه، حل مسئله و تمرکز، افزایش احتمال ابتلا به اسکیزوفرنی، توهم، بدبینی و…
- متامفتامین: خطر بروز رفتارهای سایکوتیک در درازمدت
- و…
علائم بروز اعتیاد در افراد
معمولا نوجوانان به مواد مخدری روی می آورند که در دسترس بوده و تهیه کردن و مصرف کردن آن ساده باشد. شایع ترین مواد مخدری که میان نوجوانان مورد استفاده قرار می گیرد، ماریجوانا، اکستازی، کوکائین، ترامادول و مشروبات الکلی است. ماریجوانا که با نام گل معروف است، بیش ترین دسترس پذیری و محبوبیت را بین نوجوانان کم سن و سال دارد. این ماده وابستگی شدید روانی ایجاد می کند و ترک آن چالش سختی برای نوجوان است.
مصرف هر ماده ای علائم خاص خود را بر فرد می گذارد. برای مثال با مصرف الکل فرد بلافاصله سرخوش می شود و نوع صحبت کردن و حرکتش از حالت تعادل خارج می شود. به طور کلی مصرف مواد مخدر باعث اختلال در عملکرد مغز می شود و علائم جسمی همچون خواب آلودگی، ناتوانی یا کم توانی جسمی و جنسی، اضطراب، تعریق زیاد، بی اشتهایی، تکلم بریده بریده، قرمزی چشم و گشادی مردمک چشم ایجاد می کند. علامت فیزیکی مصرف گل شامل خشکی دهان، گیجی، عدم تمرکز، تغییر مدل صحبت کردن و کندتر شدن نحوه کلامی است.
علاوه بر علائم ظاهری، برخی رفتارها در افرادی که به مصرف مواد مخدر وابسته اند بروز می کند:
- اختلال در حافظه و یادآوری مناسبت ها
- کند شدن عکس العمل فرد نسبت به موضوعات مختلف
- تغییر ناگهانی دوستان، عادت ها و الگوهای زندگی از جمله تغذیه، خواب، ظاهر فیزیکی و…
- بی مسئولیتی و بی انگیزه بودن
- قانون شکنی و فاصله گرفتن از خانواده
- انجام رفتارهای منفی مانند دزدی از منزل
- تمایل به تنها ماندن در خانه
- دروغ گفتن های مکرر
- فرار از مدرسه
- و…
البته تغییر رفتار و نشان دادن علائم ذکر شده الزاما نشان دهنده اعتیاد نیست. نوجوانان در طول دوران بلوغ تغییرات جسمی، روانی و عاطفی زیادی را تجربه می کنند. به همین دلیل یافتن تفاوت بین نشانه های هشدار اعتیاد نوجوانان و تغییرات عادی فردی و هورمونی دشوار است. در صورتی که حتی نشانه های قطعی از همراه داشتن مواد اعتیادزا دارید، حتما با فرزندتان در این باره صحبت کنید. برای آن که از اعتیاد نوجوان مطمئن شوید انجام دادن تست اعتیاد ضروری است.
پیشگیری از اعتیاد
پیشگیری از اعتیاد نوجوانان موضوعی مرتبط با آموزش و تربیت کودکان است. والدین باید از همان سال های کودکی فرزندشان را طوری تربیت کنند که در سال های نوجوانی، احتمال این معضل کاهش پیدا کند. ایجاد رابطه دوستانه بین اعضای خانواده و آموزش قدرت تفکر و تصمیم گیری، از جمله این موارد است. حمایت روانی از فرزندان و اهمیت دادن به احساسات فرزند یکی از مهم ترین عواملی است که فرد در نوجوانی علاقه ای به مواد مخدر نشان ندهد.
رابطه پدر با پسر یا دخترش باید به گونه ای باشد که بتواند خیلی راحت با او صحبت کرده و آگاهی اش را در رابطه با مسائلی همچون اعتیاد افزایش دهد. نوجوانان معمولا از عوارض جبران ناپذیر اعتیاد اطلاعی ندارند. یا اینکه مواردی مثل گل یا الکل را جزو دسته مواد اعتیادزا نمی دانند. وظیفه والدین است تا آگاهی و اطلاعات لازم را در اختیار فرزندشان قرار دهند.
افزایش اعتماد به نفس، تقویت قدرت “نه” گفتن، افزایش مسئولیت پذیری و آموزش خود مراقبتی همگی از جمله موارد مهمی هستند که والدین باید بعد از ایجاد رابطه صمیمانه با فرزندشان، به او آموزش دهند. در سنین نوجوانی دوستان و هم سالان بر نوجوان تاثیر زیادی دارند؛ از فرزندتان بخواهید در انتخاب دوست دقت داشته باشد، خودتان هم به صورتی غیر مستقیم، حواستان به انتخاب دوست فرزندتان باشد.
درمان اعتیاد فرزند
اگر به هر طریقی متوجه شدید که فرزندتان در دام اعتیاد افتاده است، عصبانی شدن و بروز رفتارهای هیجانی به هیچ وجه در رفع این مشکل کمک کننده نیست. شما باید به عنوان والدین نوجوان هوشمندانه رفتار کنید و سعی کنید او را از این مشکل رها کنید. قبل از هر کاری باید خودتان با فرزندتان صحبت کنید و بدون تحقیر یا توهین، به او اطمینان دهید که در حل این مساله به او کمک می کنید. برای اینکه درمان اعتیاد جوان یا نوجوان موثر باشد، در گام اول خود او باید بخواهد که وارد این مسیر شود.
برخی والدین وقتی می فهمند که فرزندشان دچار اعتیاد شده است به جای مواجه شدن با این مشکل، رفتارهای احساسی یا غیر منطقی انجام می دهند. قطع کردن حمایت مالی، اعتماد نکردن و سوالات مشکوک، متصل شدن به خشونت و اجبار از جمله رفتارهایی است که والدین از خود بروز می دهند. والدین آگاه در این شرایط سعی می کنند بهترین واکنش را از خود نشان دهند. صحبت کردن با فرزند و رو به رو کردن او با واقعیت اولین اقدامی است که باید انجام دهید. نوع واکنش نوجوان تعیین کننده حرکت بعدی والدین است.
اگر فرزندتان امتحان کردن یا وابسته بودن به مواد را تایید کرد، از رفتارهای خشن جدا خودداری کنید. به فرزندتان بگویید که به او توجه دارید و نگران آینده اش هستید. نوجوانانی که احساس می کنند از سوی والدین خود حمایت می شوند و والدین همچنان دوستشان دارند، زودتر دست از اعتیاد می کشند یا درصدد دریافت کمک برمی آیند. موضع دفاعی نگیرید، انتقادهایی را که از شما می شود به خودتان نگیرید و وارد موضوعات حاشیه ای نشوید.
معمولا اولین واکنش از سوی نوجوانان، انکار، اتهام منفی گرایی و بی اعتمادی است. تاکید کنید که او را دوست دارید و نگرانش هستید. به او بگویید که ترک کردن به عنوان بزرگسال خیلی سخت است و شما می خواهید به او کمک کنید که دچار مشکل تشدید اعتیاد در دوره های بعدی عمر نشود.
آماده باشید چیزی بگوید که شما را شوکه، ناراحت یا عصبانی کند. آماده برخورد با خشم فرزندتان را داشته باشید. مهم نیست او چه می گوید، شما آرام باشید. پاسخ خشم او را با عصبانیت بیش تر ندهید. زمانی که بحث بالا گرفته است، به گفتگو پایان دهید و در موقعیت دیگری دوباره در مورد آن حرف بزنید.
اگر فرزندتان برای درمان اعتیاد موافقت کرد، به هیچ عنوان با قطع یک باره مواد، اقدام به ترک نکنید. ترک اعتیاد به صورت خودسرانه خطرناک است. همچنین امکان بازگشت فرد به سمت مواد وجود دارد. امروزه روش های بسیاری برای ترک اعتیاد وجود دارد، اما پیش از هر اقدامی لازم است با یک مشاوره ترک اعتیاد صحبت کنید.
کمک گرفتن از افرادی که در زمینه روانشناسی و ترک اعتیاد تخصص دارند برای جلوگیری از برگشت نوجوان به سمت اعتیاد ضروری است. شما می توانید حین پروسه ترک اعتیاد نوجوان، با حمایت خودتان او را همراهی کنید. محبت کردن، تفریح، ورزش کردن، صحبت محترمانه و حس حمایت کارهایی هستند که والدین نوجوان نباید فراموش کنند.
