مهمترین و اصلی‌ترین پرورشگاه و آموزشگاه کودکان خانواده است. خانواده به عنوان یکی از نهادهای آموزشی مهم جامعه محسوب می‌شود. بنابراین هر موضوعی پیرامون تربیت کودکان به ویژه کودک و نوجوان با نیازهای ویژه، اول باید در کانون خانواده مطرح و بررسی شود. در ادامه به بررسی مشکلات خانواده با کودک معلول می پردازیم.
توجه به خانواده و مشکلات آن همواره به عنوان راهبردهای پیشگیری به حساب می‌آیند. در فضای کنونی جامه ما، خانواده در آموزش و درمان کودکان با نیازهای ویژه، نقشی منحصر به فرد را به خود اختصاص داده است.
بنابراین آموزش خانواده می‌تواند کمکی بسیار بزرگ برای رشد جامعه و حرکت به سوی بهترین عملکردها باشد. نظام آموزش و پرورش هیچ‌گاه بدون آموزش خانواده و مشارکت خانواده‌ها موفق نخواهد شد. درواقع آموزش خانواده‌های دارای کودک با نیازهای ویژه، امری واجب است. زیرا این قبیل خانواده‌ها بیشتر به حمایت نیاز دارند.
چگونه نیازهای اجتماعی کودک اوتیسم را برطرف کنیم؟
حضور کودک معلول در خانواده چه تأثیر بر آن دارد؟
خانواده اولین نهادی است که کودک با آن آشنا می‌شود و افراد خانواده اولین گروه تاثیرگذار بر زندگی کودک بشمار می‌آیند. والدین کودکان معلول بیشتر از سایرین در ساخت شخصیت فردی فرزند معلول خود موثر هستند.
معلولیت کودکان یک خانواده بر تمامی اعضای خانواده و کارکردهای آن از هر نظر تأثیر زیادی می‌گذارد. برخلاف افکار عمومی این تأثیرات اجتناب ناپذیر نیستند و به میزان زیادی قابل جبران می‌باشند.
تحقیقات صورت گرفته نشان می‌دهد خانواده نه تنها بیشترین سهم را در توانبخشی دارد، بلکه در بسیاری از موارد مناسب‌ترین محل برای رشد و پرورش کودکان است. اما این امر نیاز به کمک جامعه نیز دارد و نمی‌توان تمامی امور را در این مورد خاص به خانواده سپرد.
تأثیر این حضور را می توان از جنبه‌های زیادی هم برای خانواه هم شخص و هم جامعه بررسی کرد. انکار واقعیت، کنار نیامدن با معلولیت فرد، خشم و پرخاشگری، افسردگی مادران بر اثر ارتباط بیشتر با کودک، احساس گناه و فدا شدن زندگی، اختلال در روابط زناشویی و مانند آن از تأثیرهای مهم عاطفی معلولیت بر والدین است.
گاهی حتی این امکان وجود دارد که مسئولیت نگهداری کودک معلول باعث توجه نکردن ناخواسته‌ی پدر و مادر به دیگر فرزندان شود. همچنین این امکان نیز وجود دارد با وجود کودک معلول در خانواده، ارتباطات اجتماعی و خانوادگی یا چگونگی شرکت در مهمانی‌ها و فعالیت‌های اجتماعی دچار اختلال شود.
وجود کودک معلول در خانواده ممکن است اثرات طولانی مدت شامل اثرات عاطفی، اجتماعی و اقتصادی بر خانواده داشته باشد. حتی این امکان وجود دارد که معلولیت فرزند زندگی زناشوئی را تحت تأثیر قرار دهد. معلولیت فرزند در خانوادهای که بر عشق و علاقه و عواطف مثبت حاکم است اثر چندانی نمی‌گذارد. اما در مواردی که مشکلات زناشویی از قبل وجود داشته باشند، این مشکل نیز پررنگ‌تر از قبل نمایان خواهد شد.
وجود چنین مشکلی در یک خانواده روی همه اعضا بخصوص دیگر فرزندان نیز تاثیر بسیار زیادی خواهد داشت. اما در این موارد مادر بیشتر تحت فشارهای عاطفی قرار خواهد گرفت.
اولین عکس‌العمل خانواده با کودک معلول
طبق تحقیقات صورت گرفته برخی از محققین این قبیل عکس العمل ها را واکنش تطابق عمومی بیان می‌کنند که شامل مراحل زیر می‌باشند:
مرحله آگاهی از خطر: والدین در حالت شوک و ناباوری و نگرانی از آینده و آنچه پیش خواهد آمد، فرو خواهند رفت. فشار روانی معمولاً مانع از آن می‌شود که تفکر منطقی و فکر خلاق داشته باشند. آنها احساس گناه و تقصیر زیادی خواهند داشت. این واکنش نسبت به سایر واکنش‌ها در والدین شایعتر است.
مرحله مقاومت: والدین تلاش می‌کنند با فشار روحی مقابله کنند.
مرحله فرسودگی: اگر این فشار روحی از میان نرود و ادامه یابد، صبوری والدین کافی نخواهد بود و به تدریج قوای دفاعی زائل می‌شود و مرحله فرسودگی فرا خواهد رسید. این مرحله بسیار شبیه مرحله اول است. شوک و نگرانی مجدداً به وجود می‌آِید و دوباره شخص همان اجساسات بد را تجربه خواهد نمود.
نقش جامعه و مددکاران اجتماعی در حل بجران
مددکاران اجتماعی می‌توانند با کمک به والدین از میزان رنج و اندوه آنها بکاهند. مددکاران باید به صورت جلسات هفتگی و منظم بخصوص در اوایل تشخیص معلولیت در کنار خانواده باشند تا راه درست رفتار با این مشکل را به آنها بیاموزند.
همچنین برنامه‌های حمایتی ازخانواده و آموزش آنها و تغییرباورهای غیرمنطقی و غلط والدین در این روزها بسیارکارساز است و به خانواده درپذیرش این مسئله کمک خواهد نمود.
چالش‌های مادران دارای کودک معلول
نخستین تجلی فشارهای روانی حاصل از وجود فرزنـد معلول در خانواده را مادر احساس خواهد کرد. نوع ارتباط مادر با کودک معلول از مهمترین انواع ارتباطی بشمار می‌رود. رفتار مادر نسبت به فرزند خود اثر بسیار زیادی نه تنها در دوره کودکی بلکـه در تمام مراحل رشد دارد. بنابراین یکی از عوامل بنیادی، نحوه پذیرش و برخورد مادر با معلولیـت کـودک اسـت.
اصولا تولد فرزند سازگاری‌های جدیدی را در خانواده طلب می‌کند. حال اگر این فرزند جدید معلول نیز باشد این سازگاری بسیار سخت‌تر نیز خواهد بود. در چنین حالتی فشارهای روانی حاصل از وجود کودکی معلول بر اعضای خانواده به ویـژه مادر چندین برابر می‌شود.
حرف آخر
به صورت کلی کم توانی و ناتوانی کودک در برخی موارد به افسردگی مادران، اضطراب، احساس محدودشدن نقش والدی، وابستگی ضعیف عاطفی بین کودک و والد، رفتار منفی تر کودکان با خواهران و برادرانشان، بالارفتن سطح تنش، بالا رفتن احتمال طلاق و ازهم گسیختگی روابط خانوادگی، منجر شود. با کمک و هم‌دلی با این خانواده‌ها سعی کنیم تا این راه سخت را برای آنها آسانتر نماییم.
