فشارهای زندگی روزمره گاهی باعث می شوند که والدین نتوانند به آسانی خشم خود را کنترل کنند. این مشکل زمانی که والدین ذاتاً انسان هایی مضطرب، ناآرام یا خشن هستند، خیلی بزرگتر است. ابراز نادرست خشم و کنترل نکردن آن می تواند آسیب هایی جدی برای خانواده و مخصوصاً کودکان، به همراه داشته باشد. اینکه یاد بگیریم چطور خشم خود را ابراز کرده و آن را کنترل کنیم، بیش تر از عصبانی شدن و دلیل به وجود آمدن آن اهمیت دارد.
به دست آوردن مهارت کنترل خشم، پروسه ای طولانی مدت است که هیچ وقت برای شروع آن دیر نیست. با کمک راهکارهایی که در این مقاله بررسی می کنیم، می توانید قدم مؤثری در کنترل و مهار خشم خود در برابر فرزندانتان بردارید.
تأثیر والدین عصبانی بر فرزندان
کودکان با مشاهده رفتار خشن پدر و مادرشان به خصوص زمانی که این عصبانیت به اتفاقی روتین و همیشگی تبدیل می شود، به شدت تحت تأثیر قرار می گیرند. وقتی کودک با رفتاری خشونت آمیز مواجه می شود خود را مقصر می داند و سرزنش می کند. هیجانات منفی و استرس ناشی از این رفتار، روی رشد مغز او تأثیر منفی می گذارد و می تواند خطر ابتلای او به انواع بیماری های روانی را، در آینده افزایش دهد.
فریاد زدن مداوم والدین بر سر فرزندان، باعث ایجاد حس بی ارزشی در آنها می شود. اگر این ابراز خشم با آزار کلامی و فیزیکی همراه باشد، با ایجاد محیطی استرس زا برای کودک، احساس امنیت و آرامش خاطر را از بین می رود. در چنین شرایطی، کودک گوشه گیر می شود و شاهد نشانه های افسردگی در کودک خواهیم بود.
همچنین در این حالت کودک به مشکلات روانی زیادی مانند اختلال خواب دچار خواهد شد. برخی از کودکان نیز در پاسخ به پرخاشگری، رفتارهای خشونت آمیز از خود نشان می دهند. با ادامه دار شدن این شرایط، رفتارهای پرخاشگرانه در کودک نهادینه شده و به بخشی از شخصیت او تبدیل می شود.
آگاهی نسبت به نشانه های خشم و عصبانیت
برای اینکه به مرحله کنترل خشم برسیم و آن را به خوبی مهار کنیم، ابتدا باید احساس خشم را به خوبی بشناسیم، تا هر زمان که این حس در ما بیدار شد، بتوانیم به سرعت آن را تشخیص دهیم. اگر موفق شویم نشانه های رفتارهای پرخاشگرانه را در خود تشخیص دهیم، می توانیم موقع بروز آنها، به خود هشدار دهیم و با کنترل آنها، تلاش کنیم خود را آرام نگه داریم. برخی از نشانه های عمومی بروز خشم از این قرارند:
- احساس می کنید که سریع تر از حالت عادی نفس می کشید.
- سرعت تپش قلب شما بیش تر می شود و ضربان قلب خود را حس می کنید.
- دمای بدن افزایش پیدا می کند، رنگ چهره قرمز می شود و بدن و به خصوص دست ها، عرق می کند.
- دست های خود را مشت کرده و دندان های خود را به هم فشار می دهید به طوری که ممکن است در ناحیه گردن و فک احساس درد کنید.
- عضلات و به خصوص شانه های خود را منقبض کرده و در آن ها احساس درد و گرفتگی می کنید.
- درد و سوزش در معده خود احساس می کنید.
- احساس بی قراری می کنید و افکار منفی به ذهن شما هجوم می آورند.
هر زمان که تعدادی از این نشانه ها را احساس کردید، یعنی در حال عصبانی شدن هستید. در چنین شرایطی باید برای حفظ آرامش خود و خانواده تان، خشم خود را کنترل کرده و یا تلاش کنید آن را به صورت مؤثر بروز دهید.
راهکارهایی برای کنترل خشم
علائم خشم را شناسایی کنید و از آرام بخشی به نام زمان کمک بگیرید.
همان طور که گفته شد باید به علائمی که نشان می دهند در حال عصبانی شدن هستید، توجه کنید. زمانی که عصبانی می شوید، بدن آدرنالین ترشح می کند. در نتیجه ضربان قلب افزایش می یابد و نفس های شما به شماره می افتد. زمانی که وقوع این علایم را احساس کردید و متوجه شدید که در حال عصبانی شدن هستید، باید از محرک عصبانیت خود (که ممکن است فرزند شما باشد) دور شوید و به خودتان کمی فرصت بدهید.
شما می توانید با بیان جمله ای ساده، مثل “من الان از رفتار تو بسیار ناراحت هستم و به کمی زمان نیاز دارم تا آرام شوم.” به خود و فرزندتان زمان دهید تا به آرامش بازگردید و بتوانید در آینده، بحث و تصمیم گیری منطقی تری داشته باشید.
تنفس عمیق بکشید و آرامش خود را حفظ کنید.
وقتی علائم عصبانیت به سراغ شما می آید، درست نفس کشیدن کمک زیادی به آرام شدن شما خواهد کرد. هوا را از طریق بینی وارد ریه کنید و آن را با دهان خارج کنید. بین هر دم و بازدم، چند ثانیه هوا را در شش هایتان نگه دارید و بعد آن را به آرامی خارج کنید.
اگر از کودک خود عصبانی هستید، یکی از راهکارهایی که به آرام تر شدن شما کمک می کند، این است که قبل از اینکه صحبت کنید تا 10 یا 20 بشمارید. پس از چند نفس عمیق و شمارش، صبر کنید تا آرام شوید. زمانی که مطمئن شدید که با صدایی آهسته و لحنی آرام صحبت می کنید، با فرزندتان گفت وگو کنید.
از موقعیت ایجاد شده خارج شوید و خود را به امور دیگری مشغول کنید.
خودتان را از موقعیت خارج کنید و چیزی پیدا کنید که حواس شما را پرت کند. در مدتی که مشغول استراحت هستید، سعی کنید به موقعیتی که به تازگی پشت سر گذاشته اید فکر نکنید و موضوعی که باعث عصبانیت شما شده است را دائماً مرور نکنید. حواس خود را از موضوع پرت کنید و تمرکزتان را روی کار دیگری بگذارید. این حواس پرتی تکنیکی است که به شما امکان می دهد تا ذهن خود را آرام کرده و کمک می کند تا راه حلی منطقی پیدا کنید.
به افکار و احساسات فرزندتان توجه کنید.
هنگام فکر کردن به مشکل ایجاد شده، افکار و احساسات فرزندتان را هم در نظر بگیرید. درست است که کودکان هم مانند بزرگسالان، از انجام کارهای خود انگیزه هایی دارند؛ اما به خاطر تجربه کم، در بسیاری از مواقع این انگیزه با رفتار آنها متفاوت است.
شما به عنوان پدر و مادر، وظیفه دارید که فرزند خود را راهنمایی کنید. به آنها بیاموزید دلیل احساسات و افکاری که دارند چیست و این افکار چطور به رفتارهایی متفاوت ختم می شوند. فرزند شما با شناخت بهتر افکار و احساسات خود، احساسات شما را نیز بهتر درک می کند و در نهایت احتمال ایجاد تنش بین شما خیلی کم تر می شود.
به صحبت های فرزند خود گوش دهید و با دیدی مثبت و بدون قضاوت در مورد رفتار او فکر کنید. سعی کنید در مورد دلیل کاری که انجام داده اس، نتیجه گیری عجولانه ای نداشته باشید و پس از آرام شدن و بررسی همه جوانب رفتار فرزند، درباره او تصمیم بگیرید.
کودکان در حال یادگیری هستند.
دائماً به خودتان یادآوری کنید که کودک شما همچنان در حال یادگیری مهارت های زندگی است. مهارت هایی که گاهی اوقات برای ما بزرگ ترها بدیهی و پیش پا افتاده به نظر می رسند و نبودشان می تواند سبب بروز رفتارهایی شود که به عصبانیت ما منجر می شود.
توجه داشته باشید که کودکان ممکن است از تأثیر اعمال خود بر دیگران آگاه نباشند و به همین دلیل، باید در مقابل آن ها صبور باشید.
والدین الگوی فرزند خود هستند.
پدر و مادر اولین الگوهای فرزندان هستند و می توانند با رفتارهای مسئولانه و صبورانه خود، نمونه ای از تعامل سالم با دیگران و کنترل خانواده در برابر مشکلات را به آن ها نشان دهند.
کودک از رفتارهای ما می آموزد و با تکرار آنها تلاش می کند یاد بگیرد که چطور زندگی کند. بسیاری از رفتارهایی که از کودک شما سر می زند و باعث عصبانیت شما می شود، از خودتان یاد گرفته است! پس اگر می خواهید فرزندتان در مقابل شما با ادب و احترام و بدون پرخاشگری رفتار کند، ابتدا باید خودتان از لحن و رفتارهای پرخاشگرانه اجتناب کنید.
پیشگیری بهتر از درمان است!
سعی کنید از به وجود آمدن موقعیت های تنش زا جلوگیری کنید. عوامل به وجود آورنده چنین موقعیت هایی را شناسایی کنید و تا حد امکان آن ها را کاهش دهید. اطمینان پیدا کنید که نیازهای ضروری فرزندتان برآورده می شود و وقت کافی برای او بگذارید. هر روز در فرصت هایی هرچند کوتاه، با کودک خود بازی کنید و محیطی شاد و صمیمی در خانه برای او ایجاد کنید. سعی نکنید کودکتان را متوقف کنید و او را از تجربه کردن منع نکنید. تا می توانید با فرزندتان وقت بگذرانید، چرا که این سال ها دیگر تکرار نخواهند شد.
سخن پایانی
خشم به خودی خود همیشه بد نیست و نحوه ابراز آن، درست و غلط بودنش را تعیین می کند. شما می توانید با گفت و گویی سازنده، از سر آرامش و حتی استفاده از روش های درست برای تنبیه کودک، موجبات یادگیری و اصلاح رفتار کودک را فراهم کنید.
با حفظ آرامش و مدیریت خشم، می توانید الگوی مناسبی برای فرزند خود باشید و تعامل صحیح را به او بیاموزید. اما ابراز خشم با فریاد زدن، آزار کلامی یا فیزیکی و عدم کنترل آن، آسیب های جبران ناپذیری در روان کودک ایجاد می کند. نکته مهم این است که تنها عامل آسیب زا برای کودک، ابراز خشم مستقیم والدین در برابر او نیست، بلکه هرگونه پرخاش و دعوا در خانواده، اثر منفی بر روان کودک می گذارد.
