برخی از کودکان نمی توانند برای مدت مشخصی مشغول انجام کاری شوند. ذهن آنها دائماً از کاری که در حال انجام آن هستند منحرف می شود و توانایی تمرکز کردن روی انجام کارهایی مانند بازی، نقاشی کشیدن و یا آموزش دیدن را ندارند. مشکل عدم تمرکز در کودکان زمانی برای والدین پررنگ تر خواهد شد که کودک نتواند در مدرسه، آموزش های لازم را دریافت کند و در انجام تکالیف خود ضعف داشته باشد.
اما چه دلایلی منجر به بروز اختلال تمرکز در کودکان می شود و چطور می توان آن را درمان کرد؟ برای پاسخ به این سؤالات تا انتها با ما همراه باشید.
نشانه های بیش فعالی و اختلال نقص توجه در کودکان
یادگیری کودکان از بدو تولد و با مشاهده رفتار والدین و اطرافیان آغاز می شود. والدین می توانند آموزش فرزندشان را از 2 تا 3 سالگی، زمانی که تمرکز در کودکان در سطح خوبی قرار دارد، آغاز کنند. کودکان نوپا ذاتاً پر جنب و جوش هستند و آموزش آنها کار ساده ای نیست. از طرف دیگر کنجکاوی در کودکان باعث می شود تا به راحتی و برای یک کشف جدید، موقعیتی که در آن بودند را رها کنند. به همین دلیل ممکن است والدین تا سنین مدرسه، متوجه رفتارهای غیرعادی ناشی از عدم تمرکز در فرزند خود نشوند.
علائم مربوط به مشکلات توجه و بیش فعالی در کودکان، باید تا قبل از 12 سالگی خود را نشان دهند. برای تشخیص قطعی این مشکل، فرد باید تعداد مشخصی از نشانه هایی که در ادامه ذکر می شود را داشته باشد. همچنین کودک باید حداقل در دو موقعیت مختلف مثل خانه و مدرسه این علائم را از خود بروز دهد.
والدین باید توجه داشته باشند که در صورت مشاهده این علائم نباید هیچ وقت به کودک خود برچسب هایی مانند خنگ، کودن، فرزند بد و… بزنند. در عوض باید با مراجعه به موقع به پزشک متخصص، در مورد سلامت فرزند خود تحقیق کنند.
علائم مربوط به نقص توجه در کودکان
نقص توجه در کودکان با علائمی همراه است. برخی از مهم ترین آن ها عبارتند از:
- کودک نمی تواند روی انجام تکالیف یا بازی ها تمرکز کند، نمی تواند به جزئیات دقت کند و دائماً در مدرسه و خانه مرتکب اشتباهاتی سهل انگارانه می شود.
- کودک توجه کافی به فردی که مستقیماً با او صحبت می کند ندارد و حواسش به راحتی با محرک های خارجی منحرف می شود.
- کودک در به پایان رساندن فعالیت های روزانه خود مانند انجام تکالیف مدرسه و کارهایی که به او سپرده می شود مشکل دارد و نمی تواند کارهای خود را با نظم دنبال کند.
- کودک از انجام وظایف و فعالیت هایی که به نظم و پیگیری مستمر نیاز دارند، دوری می کند و علاقه ای به انجام آنها ندارد.
- کودک معمولاً وسایل خود (مانند اسباب بازی، کتاب، دفتر و لوازم التحریر مدرسه) را گم می کند. همچنین کارها و برنامه های آینده یا وقایع گذشته را به راحتی فراموش می کند.
- کودک نمی تواند به درستی فکر کند و دائماً در تصمیم گیری دچار مشکل می شود.
علائم مربوط به بیش فعالی در کودکان
- کودک دائماً دست ها و پاهای خود را تکان می دهد.
- نمی تواند برای مدت طولانی در یک مکان بنشیند و مرتباً جای نشستن خود را تغییر می دهد.
- دائماً بی قرار است و نمی تواند آداب مکان هایی که نیاز به رعایت سکوت و آرامش دارند را حفظ کند.
- بی قرار و بدخلق است و رفتارهای پرخاشگرانه از خود نشان می دهد.
- بیش از حد معمول حرف می زند و حرف دیگران را قطع می کند و قبل از پایان سوال، با سرعت جواب می دهد.
دلایل ایجاد اختلال عدم تمرکز در کودکان
یکی از دلایل بروز اختلال عدم تمرکز در کودکان مربوط به عوامل بیولوژیکی و ساختار شبکه عصبی مغز است. برخی از انتقال دهنده های عصبی که وظیفه ارسال پیام به بخش های مختلف بدن را به عهده دارند، در مغز بیماران مبتلا به این اختلال، کمتر از حالت نرمال هستند یا اصلاً وجود ندارند.
ژنتیک یکی دیگر از عوامل ایجاد این اختلال است. کودکانی که حداقل یک نفر در خانواده آنها به این بیماری مبتلاست، چهار برابر بیشتر از دیگران در معرض مبتلا شدن به اختلال نقص توجه قرار دارند.
قرار گرفتن مادر باردار یا نوزاد در معرض عواملی چون اشعه ایکس، به دلیل آسیب به مغز نوزاد و جنین، احتمال ابتلا به این اختلال را افزایش خواهد داد. همچنین کم بودن وزن نوزاد هنگام تولد به دلیل امکان ابتدا به بیماری هایی مانند مننژیت یا انسفالیت که به بافت مغز آسیب می زنند، در ابتلا به اختلال عدم تمرکز در کودکان مؤثر است.
از طرفی ، کودک ممکن است بدون ابتلا به بیماری نقص توجه و در بازه های زمانی خاصی، دچار کاهش تمرکز شود. هر کدام از این دلایل می توانند سر منشأ روان شناختی، محیطی و فیزیولوژیکی داشته باشد. برخی از دلایل برور عدم تمرکز مقطعی در کودکان عبارتند از:
- وجود یک درد مزمن
- ابتلا به افسردگی در کودکان
- بروز حوادث ناگوار
- اختلالات خواب
- احاطه شدن و سرگرم شدن زیاد با تکنولوژی
- تغییرات هورمونی
- استرس های روزانه
- مصرف داروهای شیمیایی
تشخیص اختلال عدم تمرکز در کودکان
این بیماری را نمی توان با انجام آزمایش تشخیص داد. اما پزشک متخصص، کودک را به دقت معاینه می کند و با استفاده از فرم ها و تست های ارزیابی استاندارد و انجام مصاحبه ها و بررسی های بالینی، تشخیص خود را اعلام می کند.
در جلسات معاینه و بررسی بیمار که ممکن است از یک ساعت تا چند روز طول بکشد، پزشک متخصص تلاش می کند تا اولاً دریابد که آیا کودک به اختلال نقص توجه مبتلا هست یا خیر؟ ثانیاً متوجه شود که آیا مشکلات دیگری مانند ناتوانایی در یادگیری، اختلال پردازش شنیداری، اوتیسم یا نوسانات خلقی برای کودک وجود دارد یا خیر؟
برای تشخیص این بیماری تست هایی از قبیل مقیاس های درجه بندی اختلال عدم تمرکز، تست های هوش و مقیاس های طیف وسیع، تست های کامپیوتری و تست های توانایی خاص انجام می شود.
درمان اختلال عدم تمرکز در کودکان
برای درمان این بیماری بسته به شدت و وضعیت بیمار، به صورت هم زمان درمان های دارویی، مشاوره ای و رفتار درمانی انجام می شود. هنوز هیچ روشی برای درمان کامل این اختلال وجود ندارد اما تشخیص سریع تر این مشکل و پیگیری منظم روند درمان، کمک بسیاری به بهبود برخی از علائم این بیماری خواهد داشت. از طرف دیگر قطع خودسرانه درمان نیز، به احتمال زیاد برگشت شدیدتر علائم را در پی دارد.
ورزش منظم برای این بیماران به شدت توصیه می شود. زیرا ورزش باعث بالا بردن ترشح هورمون های مغزی دوپامین و سروتونین در بدن شده و موجب افزایش تمرکز می شود. استفاده از مکمل های ویتامین مانند قرص های روغن ماهی که حاوی اسیدهای چرب امگا3 هستند نیز، به افزایش توجه و تمرکز کمک می کند.
همچنین برای کودکانی که به دلایلی به جز بیماری نقص توجه، دچار کاهش تمرکز شده اند، اصلاح سبک زندگی، استفاده از رژیم غذایی مناسب، ورزش، خواب کافی، داروهای تجویز شده در کنار روان درمانی توصیه می شود.
سخن آخر
کاهش تمرکز بر جنبه های مختلفی از زندگی کودکان تأثیر می گذارد. کودکان مبتلا به این اختلال در خانه، مدرسه و تمام محیط هایی که رفت و آمد می کنند با مشکل مواجه می شوند. آنها نمی توانند به اندازه یک کودک نرمال به امور زندگی خود رسیدگی کنند، تکلیف ها و آموزش های مدرسه را به درستی انجام دهند و به راحتی روی یک موضوع تمرکز کرده و آن را به پایان برسانند.
برخی از این کودکان بنا به تشخیص پزشک (که بر مبنای معاینه بالینی و تست های استاندارد روانشناسی انجام می شود) مبتلا به اختلال نقص توجه یا ADD هستند و یا از بیماری های دیگری مانند اوتیسم رنج می برند. اما برخی دیگر از این کودکان به دلایلی مقطعی مانند افسردگی و بروز حوادث ناگوار، دچار این مشکل شده اند.
پزشک متخصص بعد از تشخیص با استفاده از دارو درمانی، رفتار درمانی و مشاوره، در کنار ورزش، استفاده از مکمل های ویتامین و اصلاح رژیم غذایی و سبک زندگی، درمان کودک را آغاز می کند. اختلال نقص توجه هنوز درمان قطعی ندارد. اما هر چه تشخیص زودتر انجام شده و مداخلات درمانی سریع تر آغاز شود، امکان بهبود بسیاری از علائم این بیماری وجود خواهد داشت.
